Ziya Paşa - Terkib-i Bend ve Terci-i Bend

-9-

1. Kimdir bu aczi hâss kılan nev'-i âdeme?
Kimdir bu nev'i eşref eden cümle âleme?

2. Şeytân u nefsi kimdir eden âlet-i şürûr?
Kimdir koyan zebûn-ı hevâyı cehenneme?

3. Mansûr'u kim düşürdü Ene'l-Hakk diyârına?
Kim verdi hükm katli için şer'-i ekreme?

4. Kimdir şarâbı hurmet ile telh-kâm eden?
İ'mâl-i câm ü bâdeyi kim öğreten Cem'e?

5. Kimdir Yehûd'u münkir-i i'câz-ı Hakk eden?
Kimdir Mesîh'i nefh kılan zât-ı Meryem'e?

6. Kimdir veren cesâret-i şerr ü fezâhati?
Süfyân'a, Ca'de'ye, Şemr'e, İbn-i Mülcem'e?

7. Kimdir Nasîr-i Tûs'u Hülâgû'ya sevk eden?
Musta'sım'ı kim etti karîn İbn-i Alkem'e?

8. Kimdir veren alîle tedâvîye ihtiyâç?
Kimdir koyan meziyyet-i ıslâhı merheme?

9. Zenbûr kimden eyledi tahsîl-i hendese?
Bülbüllere kim eyledi ta'lîm-i zemzeme?

10. Kimdir bu kârgâha çeken perde-i hafâ?
Kimdir veren tasavvur-ı teftîş âdeme?

Subhâne men tahayyare fi sun'ihi'l-ukûl,
Subhâne men bikudretihi ya'cüzü'l-fuhûl.


Günümüz Türkçesi:

1. İnsan soyuna bu aciz yaratılışı veren kimdir? İnsanoğlunu bütün alemlerin en şereflisi olarak yaratan kimdir?
2. Şeytan'ı ve nefsi kötülüklere alet eden kimdir? Nefsine yenilenleri cehenneme koyan kimdir?
3. Mansur'u(Hallac-ı Mansur) “Enel-Hak” diyarına düşüren kimdir? Bu en büyük şeriata idam hükmünü, gücünü kim verdi?
4. Şarabı haram ederek hüzünlendiren kimdir? Cem'e şarap ve kadeh yapmayı öğreten kimdir?
5. Yahudiler'e Allah'ın kahredici gücünü inkar ettiren kimdir? Mesih'i(Hz. İsa) Hz. Meryem'e üfleyen kimdir?
6. Süfyan'a, Cade'ye, Şemr'e ve İbn-i Mülcem'e kötülük ve rezillik yapma cesaretini veren kimdir?
7. Nasreddin Tusi'yi Hulagü Han'a yollayan kimdir? Mustasım ile İbn-i Alkem'i kim yakınlaştırdı, kim tanıştırdı?
8. Hastalığın tedavisine muhtaç eden kimdir? İyileştirme özelliğini merheme koyan kimdir?
9. Arı, geometri eğitimini kimden aldı? Bülbüllere ses eğitimini veren kimdir?
10. Bu dünyaya gizlilik perdesi çeken kimdir? İnsanlara, araştırma ve düşünme kabiliyetini kim verdi?
Vasıta Beyti: Allah bütün kusurlardan uzaktır; akıllar bu yaptıklarına şaşkındır. Akıllar, Allah'ın kudreti karşısında aciz kalır.


* Hallac-ı Mansur: “Enel-Hakk” yani “Allah bendedir”, “Allah içimdedir” dediği için idam edilen şair, yazar, filozof.
* Cem: İran mitolojisine göre, şarabı ve şarap kadehini bulan ünlü hükümdar, Çemşid.
* Süfyân: Ebu-Süfyan adıyla bilinir. Emevi halifesi Muaviye'nin babası ve Yezid'in dedesidir. Hz. Muhammed'in peygamberliğine inanmamış ve müslümanlara eziyetler çektirmiştir.
* Ca'de: Hz. Hasan'ın eşi olur. Kocasını çeşitli vaatlerle kandırıp zehirlemiştir.
* Şemr: Hz. Hüseyin'in katillerinden biridir. Onun kesik başını Yezid'e götürmüştür.
* İbn-i Mülcem: Hz. Ali'nin katilidir.
* İbn-i Alkem: Son Abbasi veziridir. Bazı iddialara göre, Hülagü Han'ı Bağdat'a gelmeye teşvik eden odur. Şehrin Hülagü tarafından fethedilmesinden sonra idareye memur edilmiş ama birkaç ay içinde ölmüştür.
* Nasreddin Tûsî: Tus şehrinde doğmuş, astronom, yazar ve siyaset adamıdır. Hülagü Han'ın Bağdat'ı fethi sırasında onun müşavirliğini yapmıştır.
* Hülagü Han: Meşhur Moğol imparatoru ve Cengiz Han'ın torunudur. İran'da hüküm sürmüş ve İlhanlılar Devleti'ni kurmuştur.
* Musta'sım: Son Abbasi halifesi. Hülagü, Bağdat'ı istemiş ama o teslim etmemiştir. Hülagü de Bağdat'ı alınca onu ve tüm ailesini katletmiştir.

-10-

1. Etmiş kimisi râhatın ikbâl için fedâ,
Olmuş kimi beliyye-i idbâra mübtelâ.

2. Olmuş kimi tüvanger-i devrân iken zelîl,
Olmuş kimine serveti sermâye-i anâ.

3. Toplar kimisi vâris ü hâdis için nukûd,
Eyler kimisi servet için ömrünü hebâ.

4. Düşmüş kimi tecessüs-i kibrît-i ahmere,
Olmuş kimine mûcib-i iflâs kimyâ.

5. Etmiş kimin harîs-i kıtâl arzû-yı şân,
Kılmış tama' kimisini can-dâde-i vegâ.

6. Olmuş kimi musahhar-ı efsûn-ı çeşm-i yâr,
Olmuş kimi mukayyed-i gîsû-yı dil-rübâ.

7. Etmiş hevâ-yı lâle kimin dâğdâr-ı gam,
Olmuş kimine derd-i gül ü yasemen belâ.

8. Tefrîk için kimisi okur rukye-i füsûn,
Teshîr için kimisi yazar nüsha-i duâ.

9. Olmuş kimi safâ ile rind-i piyâle-keş,
Olmuş kimisi hırs ile üftâde-i riyâ.

10. Etmiş hulâsa bir emel-i hâs-ı bî-lüzûm,
Her şahs-ı hürrü kayd-ı esâretle mübtelâ.

Subhâne men tahayyare fi sun'ihi'l-ukûl,
Subhâne men bikudretihi ya'cüzü'l-fuhûl.


Günümüz Türkçesi:

1. Kimisi rahatını gelecekteki mutluluğu (makamı, mevkisi) için feda etmiş. Kimisi de talihsizlik felaketine tutulmuştur.
2. Kimi dünyanın en zenginiyken, en aşağı dereceye inmiş. Kimine ise serveti zahmet ve güçlük sermayesi olmuştur.
3. Kimisi, ardından gelecek varisleri için para toplar. Kimisi de servet uğruna ömrünü boşuna harcar.
4. Kimi düşmüş kırmızı altın(*) aramanın peşine. Kimine de o çok değerli şey (mal mülk) iflas sebebi olmuştur.
5. Kimisi şan şöhret arzusuyla savaş düşkünü olmuştur. Kimisini de açgözlülük, savaşa candan bağlamıştır.
6. Kimisi sevgilinin gözünün büyüsüne tutulmuştur. Kimi sevgilinin gönül çalan saçının bağımlısı olmuştur.
7. Kimini lale hevesi gam yaralısı yapmıştır. Kimine de gül ve yaseminin derdi bela olmuştur.
8. Kimisi, (birini birinden) ayırmak için büyülü şeyler okur. Kimisi, (birisini) elde etmek için dualı muska yazar.
9. Kimi eğlenceyle ve sefayla içkiye düşkün bir kalender olmuştur. Kimisi hırs yüzünden ikiyüzlü biri olmuştur.
10. Kısacası, gereksiz bir istek, her hür kişiyi bir çeşit esaretle kendine bağlamıştır. (Yani, her insan, bir sebepten ötürü emellerinin ve arzularının esiri olmuştur)
Vasıta Beyti: Allah bütün kusurlardan uzaktır; akıllar bu yaptıklarına şaşkındır. Akıllar, Allah'ın kudreti karşısında aciz kalır.


* kırmızı altın: altın ayarı verilirken, tamamlayıcı metalin bakır olmasıyla altının sahip olduğu bir renk çeşidi. (sarı altın, beyaz altın, yeşil altın...) Daha çok Osmanlı döneminde tercih edilirmiş.

-11-

1. Mazlûma zâlim eyler iken zulm ü gadr ü âl,
Kârında âsim olduğunu eylemez hayâl.

2. Emvâl-i halkı sârik alıp sârikim demez,
Kâtil vebâl-i katle dahi vermez ihtimâl.

3. Ber-vech-i hak beyân eder elbette fi'line,
Her hangisinden eyler isen ayrıca suâl.

4. Bir memlekette salb olunur kâtı'-ı tarîk,
Bir yerde mûcib-i şeref ü fahr olur bu hâl?

5. Bir beldede hicâb-ı zenân ayb olur yine,
Bir şehrde bu hâlet olur bâis-i cemâl.

6. Meşreb olur şarâbı içip hurmetin bilir,
Mezheb olur hukûk-ı ibâdı görür helâl.

7. Bir âkil-i müsellemetü'l-etvâra mahrem ol,
Mişvâr u tavrını nazar-ı î'tibâra al.

8. Seyret ne denlü vaz'-ı garîbi eder zuhûr,
Kim her biri cünûna olur başka başka dâl.

9. Vâbestedir hayâline ef 'âli herkesin,
Kimse umûruna edemez nisbet-i dalâl.

10. Akl ü cünûnu, bâtıl u hakkı beyân için,
Yoktur cihânda hayf ki mîzân-ı i'tidâl.

Subhâne men tahayyare fi sun'ihi'l-ukûl,
Subhâne men bikudretihi ya'cüzü'l-fuhûl.


Günümüz Türkçesi:

1. Zalim, mazluma zulüm, gaddarlık ve hilekarlık ederken; kazancında suçlu, kabahatli olduğunu düşünmez.
2. Hırsız, halkın mallarını çalıp da hırsızım demez. Katil, öldürmenin günah olduğunu dahi düşünmez.
3. Her hangisine sorsan, yaptığı kötü işin doğruluğuna dair açıklamalar yapacaktır.
4. Bir memlekette, yol kesicilik (eşkiyalık) idamla cezalandırılırken; bir başka yerde bu durum şeref ve övünç sebebi olur.
5. Bir şehirde, kadınların örtünmesi kusur sayılırken; başka bir şehirde bu durum güzellik sebebi sayılır.
6. Bir yerde alışkanlıkla, haram olduğu bile bile şarap içilir. Bazı mezhep olur, kulların haklarını (yemeyi) helal görür.
7. Davranışları herkes tarafından saygı gören ve akıllı sanılan adamın tarzını ve tavrını seyret:
8. Seyret ki ne çeşitli tuhaf durumları ortaya çıkacaktır. Bunların her biri de delirmenin başka çeşitleridir.
9. Herkesin işi hayalindekine bağlıdır. Kimse yaptığı işlere doğru yoldan sapma ölçüsü koyamaz.
10. Ne yazık! Aklı ve deliliği, hakkı ve haksızlığı ortaya çıkarmak için dünyada ölçülü bir terazi yoktur.
Vasıta Beyti: Allah bütün kusurlardan uzaktır; akıllar bu yaptıklarına şaşkındır. Akıllar, Allah'ın kudreti karşısında aciz kalır.

-12-

1. Eyler sabâh şâmı vü leyli nehâr eder,
Sayfı kılar şitâ vü hazânı bahâr eder.

2. Nez'-i hayât-ı hayy eder emvâta cân verir,
Eyler gubârı âdem ü cismi gubâr eder.

3. Cism-i Halîl'e nârı eder nûr kudreti,
Nûru Kelîm'e hikmeti hem-reng-i nâr eder.

4. Leylî-i hüsnü çeşmine Şîrîn edip müdâm,
Ferhâd'ı derd-i aşk ile Mecnûn u zâr eder.

5. Demlerce bir tama'la kılar kalbi bî-huzûr,
Yıllarca bir emelle dili bî-karâr eder.

6. Bir mülkü harîs-i bî-sitemkâr için yıkar,
Bir kavmi bir münâfık ile târumâr eder.

7. Bir cismi izz ü nâz ile sâd-sâl besleyip,
Encâm-ı kâr pençe-i merge şikâr eder.

8. Yüz yılda bir vücûdu kılıp genc-i ma'rifet,
Âhir yerin nişîmen-i hâk-i mezâr eder.

9. Ârif odur ki mu'terif-i acz olup Ziyâ,
Bu hâdisât-ı câriyeden i'tibâr eder.

10. Mülkünde hakk-ı tasarruf eder keyfe mâ yeşâ,
İsterse kevni yok eder isterse var eder.

Subhâne men tahayyare fi sun'ihi'l-ukûl,
Subhâne men bikudretihi ya'cüzü'l-fuhûl.


Günümüz Türkçesi:

(Şiirin bu bentinde, Allah'ın yaratma ve yok etme kudretinden bahsedilmektedir):

1. Akşamı sabaha çevirir ve geceyi gündüz eder. Yazı kışa döndürür ve sonbaharı bahara çevirir.
2. Diri olan hayatı yok eder, (sonra) ölülere can verir. Tozdan insan yaratır ve cisimleri toz haline getirir.
3. Hz. İbrahim için ateşi nura çevirir. Hz. Musa'ya nurunu gösterir, hikmeti ateş rengindedir.
4. Güzel Leyla'yı göze Şirin göstererek, Ferhat'ı aşk derdiyle Mecnun ve ağlamaklı eder. (Buradaki Şirin ve Mecnun, hem özel isim anlamıyla hem kelime anlamıyla kullanılmış)
5. Nice zaman kalbimizi açgözlülükle huzursuz eder; yıllarca bir emel uğruna gönlümüzü kararsız kılar.
6. Bir mülkü zalim bir açgözlü için yıkar. Bir milleti de bir münafık(arabozucu) yüzünden tarumar(yerle bir) eder.
7. Bir vücudu ikramla ve nazla yüz yıl (boyunca) besleyip; işin sonunda ölümün pençesine av yapar.
8. Yüz yılda, bir vücudu(insanı) bilgi hazinesi yapar; (lakin) en sonunda mezar toprağına yerleştirir.
9. Ey Ziya! Arif(bilge) kişiler kabahatlerini, eksiklerini kabul eder. Gerçekleşen tüm bu olaylardan bir ders çıkarır.
10. Mülkünü kullanma hakkı vardır, keyfine göre harcar; isterse kainatı yok eder, isterse var eder.
Vasıta Beyti: Allah bütün kusurlardan uzaktır; akıllar bu yaptıklarına şaşkındır. Akıllar, Allah'ın kudreti karşısında aciz kalır.